Tết Đoan Ngọ là gì? Tết Đoan Ngọ 2023 ngày nào? Nguồn gốc và ý nghĩa

Tết Đoan Ngọ sắp đến rồi, một ngày lễ quan trọng diễn ra 5/5 âm lịch ở một số nước Đông Á, trong đó có Việt Nam. Không chỉ là ngày lễ truyền thống đơn thuần, dịp Tết này còn mang trong mình nhiều câu chuyện và ý nghĩa rất hay, cùng tìm hiểu ngay sau đây nhé.

Cứ vào khoảng thời gian này, bạn sẽ dễ dàng thấy nhiều khu phố, đặc biệt là những khu phố có người Hoa sinh sống lại tất bật chuẩn bị cho một ngày lễ khá quan trọng.

Tết Đoan Ngọ là cái Tết chung của một số nước chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, ở Việt Nam, ngày tết này còn mang những ý nghĩa rất đặc biệt.

Tham khảo thêm:  17 ngày lễ Âm lịch quan trọng trong năm 2022 của Việt Nam

1 Tết Đoan Ngọ là ngày gì?

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào mùng 5/5 âm lịch, nó còn được gọi với cái tên là Tết Đoan Dương. Đoan ngọ là bắt đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa) còn dương là mặt trời, là khí dương, Đoan dương có nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.

Ở Việt Nam, dịp tết còn được gọi dưới cái tên dân dã là "Tết giết sâu bọ". Không chỉ riêng ở Việt Nam hay Trung Quốc mà ở Triều Tiên, Hàn Quốc cũng có Tết Đoan Ngọ. Vì vậy, dịp này thực chất là một phong tục lễ tết Á Đông gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết trong năm.

Tết Đoan Ngọ 2023 (ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch) sẽ rơi vào thứ Năm ngày 22/6/2023.

Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ

Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ

Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc

Sự tích bắt nguồn từ Trung Quốc

Nhiều người cho rằng Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ Trung Quốc, gắn liền với nhiều câu chuyện khá li kỳ và nổi bật nhất là câu chuyện về vị quan tên là Khuất Nguyên.

Chuyện kể về vị đại thần nước Sở là Khuất Nguyên thời Chiến Quốc. Ông là vị trung thần nước Sở và còn là nhà văn hóa nổi tiếng. Trong một lần can ngăn nhà vua không được, lại bị gian thần hãm hại, ông đã uất ức gieo mình xuống sống Mịch La tự vẫn vào mùng 5/2 âm lịch.

Người dân thương tiếc cho sự trung nghĩa, mỗi năm đến ngày này mọi người đều làm bánh bá trạng rồi thả trôi sông để tưởng nhớ đến Khuất Nguyên.

Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Còn đối với người Việt, dịp tết này lại là một ngày lễ có ý nghĩa hoàn toàn khác. Theo tài liệu từ Ban Tôn Giáo Chính Phủ cho biết, ngày xưa, vào một mùa vụ thành công và bội thu, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến phá nát mọi thứ.

Nhân dân lo lắng chẳng biết làm thế nào để giải trừ được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đến xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một bàn cúng gồm bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Mọi người làm theo thì chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Và thế cứ vào ngày này, nông dân lại lập bàn cúng để giải trừ sâu bọ, từ đó ngày 5/5 âm lịch là ngày "Tết diệt sâu bọ" và còn gọi là "Tết Đoan Ngọ" vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Bởi vậy, không thể quan niệm Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn lầm tưởng như hiện nay.

Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ

Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ

Bên cạnh ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng thì người Việt còn cho rằng đây là dịp để giải trừ bệnh tật trong thời điểm giao mùa.

Người xưa quan niệm bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mùng 5/5, các loại ký sinh này thường ngoi lên và đây là thời cơ để con người ăn những thức ăn có vị chua, chát để loại bỏ chúng.

2 Cúng Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam

Lễ Gia Tiên

Mâm cúng lễ Gia Tiên gồm:

• Một mâm cơm chay
• Các loại bánh chay, xôi chay
• Ba chén rượu ba màu trắng, đỏ, vàng, trong rượu có pha một chút hùng hoàng
• 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả
• Ba chén nước trà ba hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá
• Mâm hoa quả ngũ sắc có đủ năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
• Có thể mua một chút tiền âm phủ

Lễ Gia Tiên

Lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên

Chuẩn bị đàn lễ được cúng ngoài trời, được đặt quay mặt về hướng Nam.

Mâm cúng lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên gồm:

• Bàn lễ trải một tấm vải đỏ rộng
• Mâm hoa quả ngũ sắc có đủ năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
• Các loại bánh chay, một mâm xôi
• 5 chén rượu năm màu trắng, đỏ, vàng, xanh, đen. Trong rượu có pha một chút hùng hoàng
• 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả
• Một chiếc lọng đỏ có viền vàng
• 5 chén nước trà năm hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá

Tham khảo:  Văn khấn, mâm cúng Tết Đoan Ngọ 2022 theo truyền thống Việt

Lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên

3  Tết Đoan Ngọ ăn gì?

Nếp than, mận Hà Nội, vải, bánh ú,...

Trái cây

Vào ngày Tết Đoan Ngọ, trái cây không thể nào thiếu trên mâm cúng tổ tiên và bữa tiệc cùng gia đình. Tháng 5 Âm lịch là mùa của những trái vải, mận Hà Nội. Hương vị của trái cây ngọt bùi và chua thanh càng làm cho ngày Tết trở nên đậm đà.

Còn ở miền Nam, trái cây được ưa chuộng để cúng ông bà và ăn bao gồm xoài, chôm chôm, dưa hấu, vải,... vì đây là các loại trái cây đặc sản của vùng này. Khi bày cúng và ăn các loại quả này người dân nơi đây gửi gắm mong ước mùa màng sẽ tươi tốt, mầm bệnh bị tiêu diệt, cây trái sinh sôi nảy nở.

Bánh tro (Bánh ú tro)

Bánh ú tro có nhiều tên gọi khác nhau như bánh ú, bánh gio và bánh âm và tuỳ theo vùng miền sẽ có nhiều biến thể và được gói dưới nhiều hình dạng khác nhau. Bánh được làm bằng gạo đã ngâm trong nước tro được đốt bằng củi các loại cây khô hay rơm và gói trong lá chuối.

Bánh có vị ngọt vừa, mềm dẻo, màu trong đặc trưng, dễ ăn, dễ tiêu, mát ruột. Nếu là bánh tro không nhân thường được ăn với mạch nha hoặc đường mật mía.

Bánh tro (Bánh ú tro)

Thịt vịt

Vào một vài ngày trước và cả trong dịp mùng 5/5 hàng năm, hầu như các khu chợ ở miền Bắc và miền Trung luôn rộn rã việc mua bán vịt sống vì các gia đình thường làm nhiều món từ vịt.

Người miền Trung quan niệm rằng từ ngày 5/5 trở đi vịt đã bắt đầu vào mùa, trở nên béo, nhiều thịt hơn. Vì vậy vào ngày này hầu hết gia đình miền Trung sẽ chọn mua và chế biến các món ngon từ vịt như vịt luộc, vịt quay, vịt tiềm,...

Vịt quay

Cơm rượu nếp

Cơm rượu hay cái rượu cũng là đặc sản rất được ưa chuộng để cúng và ăn ở cả 3 miền Bắc Trung Nam vào ngày 5/5, người dân tin rằng ăn cơm rượu và uống rượu vào ngày này giúp diệt sâu bọ rất tốt.

Cơm rượu nếp là hỗn hợp được lên men từ nếp đã đồ thành xôi. Công đoạn bắt đầu từ nấu một chõ xôi nguyên hạt rồi rắc một lớp men lên, ủ trong ba ngày. Đặt thúng xôi này trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu trộn với cái. Sau khi hoàn thành cơm rượu nếp sẽ có vị ngọt thanh, cay đầu lưỡi, chua nhẹ nên dù già hay trẻ đều rất yêu thích món này.

Cơm rượu nếp

Chè hạt sen, chè đậu đen, chè trôi nước và chè kê

2 món chè không thể thiếu trong ngày này là chè hạt sen và chè đậu đen có tác dụng giải nhiệt cực tốt. Thời tiết tháng 5 mưa nắng thất thường dễ gây ra các loại bệnh vặt, nên việc ăn chè trong ngày này được nhiều người lựa chọn để phòng bệnh và cầu mong mang lại sức khoẻ.

Món chè kế tiếp không còn quá xa lạ với văn hoá 3 miền khi góp mặt trong hầu hết các dịp quan trọng như Tết Nguyên Đán, cúng 23 tháng Chạp đưa Ông Táo về Trời, Tết Hàn Thực, đó là chè trôi nước. Và Tết mùng 5/5 Âm lịch cũng không ngoại lệ. Những viên chè tròn đầy, đẹp mắt, vị thơm ngọt ngào lại mang nhiều ý nghĩa nên được nhiều đời con cháu dùng để dâng cúng lên đất trời, tổ tiên cầu mong vạn sự may mắn.

Cuối cùng là một món chè đến từ xứ Huế mỗi dịp mùng 5 tháng 5. Chè kê là chè được nấu từ hạt kê đã loại bỏ lớp vỏ, ngâm rồi đun sôi đến khi nở mềm. Sau đó người ta thêm nước đường cùng chút gừng vào nồi hạt kê đang sôi là đã hoàn thành. Chè có kết cấu sền sệt, màu vàng ươm, thơm phức và ngọt ngào nữa.

Chè hạt sen và chè đậu đen

4 Lời chúc Tết Đoan Ngọ hay và ý nghĩa nhất

Ngày Tết Đoan Ngọ là một ngày lễ lớn trong năm, mọi gia đình đều quay quần để thưởng thức những món ăn ngon, đặc trưng. Bên cạnh đó, vào ngày này, mọi người còn dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp, cầu mong sức khỏe và thành công trong cuộc sống. Những lời chúc sẽ tiếp thêm sức mạnh cho chúng ta sống vui vẻ và thoải mái hơn.

1. Hôm nay mùng 5/5 là Tết Đoan Ngọ. Chúc mọi người có thật nhiều sức khỏe, luôn hạnh phúc, bình an, may mắn và có những phút giây sum họp đầm ấm bên gia đình.

2. Nhân dịp Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5, chúc tất cả mọi người thật nhiều sức khỏe, “diệt được nhiều sâu bọ”, chúc bà con nông dân có một vụ mùa bội thu.

3. Chúc mọi người có một ngày mùng 5 tháng 5, Tết Đoan Ngọ thật vui vẻ và đầm ấm. Nhớ dậy sớm ăn cơm rượu nếp để diệt được nhiều sâu bọ cho sức khỏe dồi dào nhé.

Tham khảo thêm: 50+ lời chúc Tết Đoan Ngọ 2022 hay, ý nghĩa gửi người thân

Lời chúc Tết Đoan Ngọ hay và ý nghĩa nhất

5  Các hoạt động diễn ra vào ngày Tết Đoan Ngọ

Ngoài việc mâm cúng mùng 5/5 vào giờ Ngọ (12h trưa) trong ngày, thì người dân ở các vùng quê sẽ rủ nhau đi hái lá đem về nấu nước xông để làm sạch cơ thể và giải cảm. Theo dân gian, 12h ngày 5/5 là thời điểm có dương khí tốt nhất, mặt trời tỏa nắng tốt nhất trong năm. Một số nơi có tục treo ngải cứu để trừ tà.

Vì lẽ đó mà ở miền Bắc, món nếp cẩm, đặc biệt là rượu nếp cẩm không thể thiếu trong ngày này. Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men, còn gọi là "cái". Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.

Nếp cẩm

Còn ở các tỉnh miền Trung, món không thể thiếu trong mâm cơm cúng là bánh ú tro. Nhà nào cũng mua từ vài chục bánh trở lên ca. Ngoài ra, theo truyền thống của người miền Nam, thịt vịt cũng là một thứ không thể thiếu cho ngày lễ này. Tại TP.HCM, vịt quay, heo quay ngày này thường tăng hơn so với ngày thường.

Bánh ú tro

Trong ngày này nhiều người còn tắm lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ sâu bọ. Còn tại vùng ven biển, người dân tắm biển vào đúng giờ Ngọ.

Lá mùi

Ngoài ra nhiều người quan niệm rằng vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm nên rất thích hợp để cúng cầu an. Cũng theo đó, các loại cây lá hái trong thời gian này được tin rằng có tác dụng tốt nhất nên các thầy thuốc thường lên núi tìm hái thuốc.

Ai bị cảm vào dịp tết này được khuyên nên dùng 5 loại lá bạch đàn, lá dâu tằm, xương rồng, ngũ trảo và sả nấu nước xông để bớt bệnh.

Một phong tục nữa vô cùng quen thuộc với người Việt đó là gia đình mua xương rồng để trong nhà nhằm tránh tà ma.

Xương rồng

6 Kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ

Không soi gương sau nửa đêm

Dân gian quan niệm rằng sau 12h đêm mùng 5/5, âm khí hoạt động mạnh mẽ nên tuyệt đối không nên soi gương hay chụp ảnh trước gương tránh dẫn dụ tà khí ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và có thể xảy ra những hiện tượng khó lý giải.

Tránh dừng chân nơi âm u

Vào ngày này ông bà thường dặn các thành viên trong gia đình khi ra khỏi nhà thì không nên dừng chân ở những nơi âm u, thiếu sáng nhiều tà khí như nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ,... vì sẽ gây ảnh hưởng đến sức khoẻ. Tuy nhiên không chỉ vào ngày này, vào ngày thường bạn cũng không nên dừng lại ở những nơi này vì trên thực tế những nơi này có thể chứa mầm bệnh.

Tránh làm rơi hay mất tiền

Theo quan niệm từ xưa, việc mất tiền vào ngày tết mùng 5/5 bị xem như tự đánh rơi tài lộc của mình, khiến t vận đi xuống. Vì vậy khi đi ra ngoài, bạn hãy chú ý tư trang cá nhân tránh làm rơi, mất nhé.

Tránh làm rơi hay mất tiền

Kiêng để dép lộn xộn

Giày dép trong tiếng Hán đồng âm với từ "tà", nếu để lộn xộn sẽ dễ chiêu dụ tà khí. Vì vậy hãy chú ý sắp xếp giày dép gọn gàng tránh ảnh hưởng đến đường tài lộc và tình duyên.

Kiêng để dép lộn xộn

7  Tìm hiểu Tết Đoan Ngọ ở các nước phương Đông

Trung Quốc

Tại Trung Quốc Tết Đoan Ngọ cũng diễn ra vào mùng 5/5 và còn được gọi là tết Trùng Ngũ vì là hai con số 5 gặp nhau. Tết Trùng Ngũ tại nơi đây thường được tổ chức khá long trọng với các hoạt động như đua thuyền rồng bên cạnh các hoạt động dân gian làm túi thơm, làm đèn lồng và trang trí lại nhà cửa của người dân địa phương.

Hội đua thuyền ở Trung Quốc

Nhật Bản

Còn tại xứ sở mặt trời mọc - Nhật Bản thì ngày tết này còn được coi là ngày lễ dành cho các bé trai. Hình tượng cờ cá chép được tin tưởng sẽ mang lại sức khỏe và sự thông minh thường được treo bởi các gia đình nhằm cầu mong con cái của họ được thành đạt như ý nguyện. Ngoài ra người Nhật cũng thường cúng và ăn bánh mochi vào dịp tết này.

Cờ cá chép của Nhật Bản

Hàn Quốc

Đối với Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ hay Dano là một trong 3 lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm mang những nét văn hoá và phong tục lâu đời qua nhiều hoạt động ý nghĩa. Đầu tiên phải kể đến đây là dịp để các thành viên quay về đoàn tụ tiếp nối những giá trị truyền thống. Cũng vào ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tắm gội bằng lá cây diên vĩ, chơi những trò chơi dân gian và mặc bộ trang phục truyền thống.

Ngày Dano ở Hàn Quốc

8  Các câu hỏi về Tết Đoan Ngọ

Tại sao Tết Đoan Ngọ gọi là Tết diệt sâu bọ?

Ngày xưa sâu bọ oanh tạc cây trồng khiến mùa màng thất bát thì bỗng nhiên một ông lão xuất hiện tự xưng là Đôi Truân từ miền khác đến. Ông lão này bày nông dân rằng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản gồm có bánh gio (tro), trái cây đồng thời vận động thể dục trước nhà trong khi cúng. Sau khi làm theo đúng lời ông dặn, chỉ một lúc sau, sâu bọ té ngã rồi biến đi mất.

Từ đó, người dân vẫn giữ ngày này như ngày Tết diệt sâu bọ. Ngày nay Tết diệt sâu bọ vẫn được làm lễ cúng rất chu đáo ở các làng quê Việt Nam có lẽ do gắn liền với văn hóa nông nghiệp nước ta.

Tết diệt sâu bọ

Tại sao Tết Đoan Ngọ rơi vào 5/5 âm lịch?

Theo Thạc sĩ Trần Long, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM), người dân nước ta xưa ăn tết vào tháng 11 Âm lịch (còn được gọi là tháng Tí), nên tháng 5 chính là tháng giữa năm, cũng là lúc vừa kết thúc vụ Chiêm bước vào vụ Mùa. Nên thời điểm này được người dân làm lễ cúng như cách tạ ơn trời đất, tổ tiên, ăn mừng mùa vụ thành công.

Theo phân tích của TS. Long, "Đoan” có nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” ý chỉ giờ ngọ, tức chỉ khoảng thời gian nóng nhất trong ngày (từ 11 giờ đến 13 giờ chiều). Nên Đoan Ngọ có thể hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm”.

Vì nông dân trồng lúa nước thường phải quan sát thời tiết và có hướng trồng trọt phù hợp, nên từ đó ngày Tết diệt sâu bọ ở Việt Nam được hình thành.

Tết Đoan Ngọ ở 3 miền có gì khác nhau?

Theo PGS. TS Phạm Ngọc Trung - nguyên Trưởng khoa Văn hóa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, người dân đồng Bằng Bắc Bộ thường dùng cơm rượu nếp để diệt côn trùng, sâu bọ. Vì người xưa quan niệm, vì nồng của cơm nếp cùng men cay của rượu có thể xua đuổi, tiêu diệt ký sinh trùng có hại cho cơ thể.

Mâm cúng bánh ú và trái cây

Còn tại miền Trung, một trong những khu vực có thời tiết khắc nghiệt nhất Việt Nam sẽ đón tết này bằng cách cúng lớn để cầu mong sự yên bình, mùa màng bội thu. Mâm cỗ của người miền Trung thường có cơm rượu như một “công cụ” để diệt sâu bọ và bánh tráng, chè kê và không thể thiếu bánh tro.

Ở miền Nam, cơm rượu cũng được xem là nguyên liệu cúng không thể thiếu nhưng với hình thức khác. Cơm rượu ở đây được vo thành từng viên tròn, ăn kèm với xôi vò. Theo truyền thống của người dân miền Nam, thịt vịt cũng là đồ cúng không thể thiếu cho dịp lễ quan trọng này.

Mâm cúng ở miền Nam

Như vậy, có thể nói Tết Đoan Ngọ là Tết giữa năm, trước là tưởng nhớ tổ tiên cầu mong mùa màng bội thu không bị sâu bọ phá hoại, sau là ước mong chữa bệnh, cầu sức khoẻ. Nó đã gắn với tín ngưỡng của cả cộng đồng, trở thành một lễ Tết truyền thống. Bên cạnh đó, hãy dành những lời chúc Tết Đoan ngọ hay và ý nghĩa nhất cho người thân và bạn bè nhé.